อ. ปราโมทย์ ศรีอุทัย
เรื่องของการยกมือในการอ่านดุอากุนูต ถ้าเป็นในกรณีของกุนูตนาซิละฮ์ - เท่าที่ผมทราบ - ก็ดูเหมือนจะไม่มีข้อขัดแย้งของนักวิชาการในกรณีนี้, ทั้งนี้ เพราะมีหะดีษที่ถูกต้องซึ่งรายงานมาจากท่านอนัส บินมาลิก ร.ฎ.ผู้เล่าเหตุการณ์ตอนที่เศาะหาบะฮ์จำนวน 70 ท่านถูกลวงไปสังหารที่ตำบลบิอ์รุมะอูนะฮ์ อันมีข้อความยืดยาวพอสมควร, แล้วท่านอนัส ร.ฎ. ก็ได้กล่าวในตอนหนึ่งของหะดีษนั้นว่า ...
فَمَارَأَيْتُ رَسُوْلَ اللَّـهِ صَلَّى اللَّـهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ وَجَدَ عَلَى شَـْئ ٍقَطُّ وَجَدَهُ عَلَيْهِمْ، فَلَقَدْ رَأَيْتُ رَسُوْلَ اللَّـهِ صَلَّى اللَّـهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فِىْ صَلاَةِ الْغَدَاةِ رَفَعَ يَدَيْـهِ فَدَعَا عَلَيْهِمْ
“ฉันไม่เคยเห็นครั้งใดที่ท่านรอซู้ลุลลอฮ์ ศ็อลลัลลอฮุ อะลัยฮิวะซัลลัม จะแสดงอาการโกรธแค้นใครเท่ากับอาการโกรธแค้นต่อพวกนั้น, ขอยืนยันว่า ฉันเห็นท่านรอซู้ลุลลอฮ์ ศ็อลลัลลอฮุ อะลัยฮิวะซัลลัม ได้ยกมือทั้งสองของท่านในนมาซซุบห์ แล้วอ่านดุอา(กุนูต) สาปแช่งพวกนั้น ......”
(บันทึกโดยท่านอะห์มัด เล่มที่ 3 หน้า 137, และท่านอัฏ-ฏ็อบรอนีย์ในหนังสือ “อัล-มุอฺญัม อัศ-เศาะฆีรฺ” หน้า 111 ด้วยสายรายงานที่ถูกต้อง ...
แต่ในกรณีการอ่านดุอากุนูตในนมาซวิตรฺ .ท่านมุบาร็อก ปูรีย์ได้กล่าวในหนังสือ “ตุห์ฟะตุ้ล อะห์วะซีย์” ซึ่งเป็นหนังสืออธิบายหะดีษอัต-ติรฺมีซีย์ เล่มที่ 2 หน้า 567 ว่า ....
وَأَمَّا رَفْعُ الْيَدَيْنِ فِىْ قُنُوْتِ الْوِتْرِ فَلَمْ أَقِفْ عَلَى حَدِيثٍ مَرْفُوْعٍ فِيْهِ .....
“อนึ่ง การยกมือทั้งสองในการอ่านดุอากุนูตวิตรฺนั้น ฉันยังไม่เคยเจอหะดีษที่อ้างอิงไปถึงท่านนบีย์ ศ็อลลัลลอฮุ อะลัยฮิวะซัลลัมเลยในเรื่องนี้” ....
ผมเองก็ไม่เคยเจอหลักฐานจากหะดีษแม้แต่บทเดียวที่อ้างอิง( مَرْفُوْعٌ ) ถึงท่านรอซู้ลุลลอฮ์ ศ็อลลัลลอฮุ อะลัยฮิวะซัลลัม เกี่ยวกับเรื่องการยกมือในดุอากุนูตในนมาซวิตรฺนี้เหมือนกัน, ...
ด้วยเหตุนี้ บรรดานักวิชาการตั้งแต่ยุคแรกๆเป็นต้นมา จึงมีทัศนะขัดแย้งกันว่า สมควรจะมีการยกมือในการอ่านดุอาในกุนูตรฺวิตรฺหรือไม่ ? .....
ท่านอิบนุ นัศร (สิ้นชีวิตปี ฮ.ศ. 294) ได้นำข้อมูลที่ขัดแย้งกันของนักวิชาการในอดีตเกี่ยวกับเรื่องนี้ มาบันทึกในหนังสือ “เศาะลาตุ้ล-วิตรฺ” หน้า 153 - 154, ในบาบว่าด้วยเรื่อง “رَفْعُ اْلأَيْدِىْ عِنْدَالْقُنُوْتِ” หรือการยกมือตอนอ่านดุอากุนูต โดยรายงานมาจากท่านอิบนุ มัสอูด ร.ฎ. ท่านอบู ฮุร็อยเราะฮ์ ร.ฎ. ท่านอิบรอฮีม บินยะซีด อัน-นะคออีย์ (สิ้นชีวิตปี ฮ.ศ. 96), ท่านอบู กิลาบะฮ์ (สิ้นชีวิตปี ฮ.ศ. 104), และท่านมักหูล (สิ้นชีวิตประมาณปี ฮ.ศ. 110), ว่า พวกท่านได้ยกมือในการอ่านดุอากุนูตวิตรฺ, และยังได้รายงานมาจากท่านซุฟยาน อัษ-เษารีย์ (สิ้นชีวิตปี ฮ.ศ. 161) อันเป็นหะดีษที่ 278 จากหนังสือเล่มเดียวกันว่า บรรดาตาบิอีนเห็นชอบให้มีการยกมือในการอ่านดุอากุนูตวิตรฺด้วย, ...
ขณะเดียวกัน ท่านอิบนุนัศรฺ ก็ได้รายงานมาจากท่านอัซ-ซุฮ์ริ (สิ้นชีวิตปี ฮ.ศ. 125), ท่านหะซัน อัล-บัศรีย์ (สิ้นชีวิตปี ฮ.ศ. 110), ท่านสะอีด บิน อัล-มุซัยยับ (สิ้นชีวิตหลังจากปี ฮ.ศ. 90), และท่านอัล-เอาซาอีย์ (สิ้นชีวิตปี ฮ.ศ. 157) ว่า พวกท่านเหล่านี้ ไม่ได้ยกมือในการอ่านดุอากุนูตวิตรฺ ....
ทว่า, บันทึกดังกล่าวนั้นเกือบทั้งหมด ไม่ได้ระบุสายรายงานไว้ด้วย จึงไม่สามารถจะวิเคราะห์หรือระบุสถานภาพของรายงานเหล่านั้นได้ว่า เป็นรายงานที่ถูกต้อง (เศาะเหี๊ยะฮ์) หรือไม่ .. นอกจากในบางรายงาน, คือ ในรายงานของท่านอิบนุ มัสอูด ร.ฎ. และรายงานของท่านอิบรอฮีม บิน ยะซีด อัน-นะคออีย์ เท่านั้น ....
นักวิชาการหลายท่าน ได้นำรายงานจากท่านอิบนุ มัสอูด ร.ฎ. เรื่องการยกมือในกุนูตรฺวิตรฺ มาบันทึกไว้ในตำรา ของพวกท่าน, โดยรายงานมาจากท่านอัล-อัสวัดบิน ยะซีด (สิ้นชีวิตปี ฮ.ศ. 75) ซึ่งกล่าวว่า ....
إِنَّ عَبْدَاللَّـهِ كَانَ يَرْفَعُ يَدَيْـهِ فِىْ قُنُوْتِ الْوِتْرِ ....
“ท่านอับดุลลอฮ์ อิบนุ มัสอูด ร.ฎ. เคยยกมือทั้งสองของท่านในกุนูตวิตรฺ”
(บันทึกโดย ท่านอิบนุ อบีย์ชัยบะฮ์ เล่มที่ 2 หน้า 206, ท่านอัล-บัยฮะกีย์ เล่มที่ 3 หน้า 41, ท่านบุคอรีย์ในหนังสือ “جُزْءُرَفْعِ الْيَدَيْنِ” ดังการอ้างอิงของท่านมุบาร็อกปูรีย์ในหนังสือ “ตั๊วะห์ฟะตุ้ล อะห์วะซีย์” เล่มที่ 2 หน้า 567, และท่านอิบนุนัศรฺ ในหนังสือ “เศาะลาตุ้ลวิตรฺ” หน้า 153) ...
แต่รายงานนี้ เป็นรายงานที่เฎาะอีฟ, เพราะในสายรายงานของมัน มีชื่อของท่าน “ลัยษ์ บิน อบีย์สุลัยม์” ซึ่งบกพร่อง เพราะชอบรายงานมั่ว (مُخْتَلِطٌ ) ....
(จากหนังสือ “อัต-ตักรีบ” เล่มที่ 2 หน้า 139)
ส่วนรายงานของท่านอิบรอฮีม บิน ยะซีด อัน-นะคออีย์นั้น ท่านอิบนุ นัศรฺก็ได้บันทึกไว้ในหนังสือ “เศาะลาตุ้ล วิตรฺ” หน้า 153, .. โดยรายงานมาจากท่านวะเกียะอฺ บิน อัล-ญัรฺรอห์ (สิ้นชีวิตปี ฮ.ศ. 197), จากท่านมุหิ้ลล์ บิน มุหัรฺร็อซ (สิ้นชีวิตปี ฮ.ศ. 153), จากท่านอิบรอฮีม บินยะซีด อัน-นะคออีย์ ซึ่งเป็นตาบิอีน, (สิ้นชีวิตปี ฮ.ศ. 96) ซึ่งกล่าวว่า .....
قُلْ فِى الْوِتْرِ هَكَذَا، وَرَفَعَ يَدَيْـهِ قَرِيْبًا مِنْ أُذُنَيْهِ، ثُمَّ تَرَسَّلَ يَدَيْهِ ....
“ท่านจงทำอย่างนี้ใน(กุนูต)นมาซวิตรฺซิ .. แล้วท่านก็ (ทำตัวอย่างด้วยการ) ยกมือทั้งสองขึ้นจนใกล้ถึงหูทั้งสองของท่าน,...จากนั้นท่านก็ค่อยๆกางมือทั้งสองออกช้าๆ(ในลักษณะการขอดุอา)”....
แต่รายงานนี้ เป็นรายงานที่เฎาะอีฟเช่นเดียวกัน, .. เพราะสายรายงานดังข้างต้นนี้ มีลักษณะขาดตอน, เนื่องจากท่านอิบนุ นัศรฺ ผู้รายงานข้อความนี้มาจากท่านวะเกี๊ยะอฺเกิดเมื่อปี ฮ.ศ. 202 หลังจากท่านวะเกี๊ยะอฺได้สิ้นชีวิตไปแล้ว 5 ปี ....
อีกสำนวนหนึ่งที่ถูกรายงานมาจากท่านอิบรอฮีม บินยะซีด อัน-นะคออีย์ ในการนมาซวิตรฺก็คือ ....
إِذَا فَرَغَ مِنَ الْقِرَاءَةِ كَبَّرَ، وَرَفَعَ يَدَيْـهِ، ثُمَّ قَنَتَ ثُمَّ كَبَّرَ وَرَكَعَ ...
“เมื่อเสร็จจากการอ่าน(ฟาติหะฮ์และซูเราะฮ์ ในร็อกอะฮ์สุดท้ายของนมาซวิตรฺ) ท่านอิบรอฮีมก็กล่าวตักบีรฺ แล้วยกมือทั้งสองขึ้นอ่านดุอากุนูต, แล้วท่านก็กล่าวตักบีรฺและก้มลงรุกั๊วะอฺ” ...
(จากหนังสือ “เศาะลาตุ้ล วิตรฺ” ของท่านอิบนุ นัศรฺ หะดีษที่ 282) ..
แต่รายงานดังกล่าวนี้ ก็ปราศจากสายรายงาน เพื่อจะได้ตรวจสอบความถูกต้องเช่นเดียวกัน .....
สรุปแล้ว จึงเป็นเรื่องยากที่จะวินิจฉัยข้อเท็จจริงของข้อมูลและการปฏิบัติที่ขัดแย้งกันของนักวิชาการยุคเศาะหาบะฮ์และยุคตาบิอีนในอดีต เกี่ยวกับเรื่องการยกมือในดุอากุนูตวิตรฺ ที่ท่านอิบนุ นัศรฺ ได้นำเสนอมานั้น เนื่องจากขาดข้อมูลสำคัญ คือสายรายงาน .. ดังกล่าวมาแล้ว ......
ในแง่การปฏิบัติตามแนวมัษฮับ, หรือการปฏิบัติตามทัศนะของบรรดาอิหม่ามทั้ง 4 ท่าน ก็พอจะมีบทสรุปดังต่อไปนี้ ...
1. มัษฮับหะนะฟีย์ .. มัษฮับนี้มีทัศนะว่า ให้ผู้นมาซ ยกมือในการอ่านดุอากุนูตในนมาซวิตรฺ ในลักษณะเดียวกันกับการยกมือในการตักบีเราะตุ้ล เอี๊ยะห์รอม ....
( จากหนังสือ “ตุห์ฟะตุ้ล อะห์วะซีย์” เล่มที่ 2 หน้า 567 )
2. มัษฮับมาลิกีย์ .. ทัศนะของท่านอิหม่ามมาลิกเองในตอนหลัง.. ดังการรายงานของท่าน อิบนุล กอซิม ก็คือ ท่านคัดค้านการอ่านดุอากุนูตในนมาซวิตรฺ, ไม่ว่าจะเป็นในเดือนรอมะฎอนหรือเดือนไหนก็ตาม มัษฮับนี้ จึงไม่มีการกล่าวถึงการยกมือในดุอากูนูตแต่อย่างใด ....
( จากหนังสือ “อัซ-ซุรฺกอนีย์” ซึ่งเป็นหนังสืออธิบายหะดีษ อัล-มุวัฏเฏาะอ์ของท่านอิหม่ามมาลิก, เล่มที่ 1 หน้า 343 ....
3. มัษฮับชาฟิอีย์ .. ผมไม่เคยเจอทัศนะของท่านอิหม่ามชาฟิอีย์โดยตรงเกี่ยวกับเรื่องนี้, แต่ท่านอิหม่ามนะวะวีย์ (สิ้นชีวิตปี ฮ.ศ. 676 ) ซึ่งเป็นนักวิชาการฟิกฮ์และหะดีษแห่งมัษฮับชาฟิอีย์ท่านหนึ่งได้กล่าวว่า การยกมือในการอ่านกุนูตวิตรฺ ก็เหมือนกับการยกมือในกุนูตซุบห์ .. คือ เป็นสุนัตเหมือนกัน ....
(จากหนังสือ “อัล-มัจญมุอฺ” ของท่านอิหม่ามนะวะวีย์, เล่มที่ 4 หน้า 16)
4. มัษฮับหัมบะลีย์ .. ท่านอับดุลลอฮ์ บุตรชายของท่านอิหม่ามอะห์มัดเอง ได้บันทึกไว้ในหนังสือ “อัล-มะซาอิล” อันเป็นหนังสือรวบรวมการตอบปัญหาของบิดาของท่าน คือท่านอิหม่ามอะห์มัด มีข้อความว่า ....
قَالَ : سَأَلْتُ أَبِىْ عَنْ : رَجُلٍ إِذَا اَرَادَ أَنْ يُوْتِرَفِى الصَّلاَةِ يَرْفَعُ يَدَيْـهِ ؟ فَقَالَ : إِذَا قَنَتَ الرَّجُلُ يَرْفَعُ يَدَيْـهِ حَذْوَ صَدْرِهِ، وَرَفَعَ يَدَيْـهِ فِىْ قُنُوْتِـهِ فِى الْوِتْرِ ...
ท่านอับดุลลอฮ์กล่าวว่า .. “ฉันได้ถามคุณพ่อ (อิหม่ามอะห์มัด) เกี่ยวกับชายผู้หนึ่งที่ต้องการจะนมาซวิตรฺ ว่า เขาจะต้องยกมือทั้งสองของเขา (ในการอ่านกุนูตไหม ?) ท่านตอบว่า : เมื่อเขาอ่านกุนูต ก็ให้เขายกมือทั้งสองขึ้นเสมอหน้าอก, และให้เขายกมือทั้งสองของเขาในการอ่านกุนูตวิตรฺด้วย”
( จากหนังสือ “มะซาอิล อิหม่ามอะห์มัด” จากการรายงานของท่านอับดุลลอฮ์ หน้า 90 หมายเลขที่ 319 ) .....
ปัญหาอยู่ที่ว่า หลักฐานเรื่องสุนัตยกมือในการอ่านกุนูตวิตรฺนั้น ท่านอิหม่ามอะห์มัดเอามาจากไหน ? ...
ท่านอิบนุ นัศรฺ ได้บันทึกไว้ในหนังสือ “เศาะลาตุ้ล วิตรฺ” ของท่าน หน้า 149-150 ว่า ท่านอิหม่ามอะห์มัดกล่าวว่า หลักฐานของท่านก็คือ การ “กิยาส” กับการยกมือในการอ่านดุอากุนูตในนมาซซุบห์ ที่ท่านรอซู้ลุลลอฮ์ ศ็อลลัลลอฮุ อะลัยฮิวะซัลลัมเคยปฏิบัติเป็นแบบอย่างไว้, ....
ความหมายที่ว่า “กุนูตในนมาซซุบห์” ในที่นี้ .. ท่านอิหม่ามอะห์มัดหมายถึง “กุนูตนาซิละฮ์” -- (دَعَالِقَوْمٍ أَوْدَعَا عَلَىقَوْم)ٍ -- คือ ดุอาเพื่อขอให้มีชัยชนะเหนือศัตรูหรือเพื่อสาปแช่งศัตรู --- ซึ่งท่านนบีย์ ศ็อลลัลลอฮุ อะลัยฮิวะซัลลัม เคยอ่านในร็อกอะฮ์สุดท้ายของนมาซซุบห์หลังจากรุกั๊วะอฺ --- ดังคำอธิบายของท่านอิหม่ามอะห์มัดเองในหนังสือ “มะซาอิลฯ” ของท่านอับดุลลอฮ์ หน้า 91 หมายเลข 323 ... มิใช่หมายถึง “กุนูตซุบห์” ดังที่มีการอ่านกันแพร่หลายในบางท้องที่และบางมัสญิด ....
และการ “กิยาส” ของท่านอิหม่ามอะห์มัด ระหว่างการยกมือในกุนูตรฺนมาซวิตรฺกับ การยกมือในกุนูตนาซิละฮ์ในนมาซซุบห์นั้น เป็นเรื่องอนุญาตตามหลักวิชาการ และตามเงื่อนไขของการกิยาส, ด้วยเหตุนี้ ท่านอิหม่ามอะห์มัด จึงได้นำหลักกิยาสมาใช้ในกรณีนี้ ทั้งๆที่ตามปกติ ท่านค่อนข้างรังเกียจที่จะใช้การกิยาส ... ยกเว้นในกรณีจำเป็นเท่านั้น ....
สรุป.
(1). การยกมือในดุอากุนูตนาซิละฮ์ มีหลักฐานที่ถูกต้องรายงานมาจากท่านรอซู้ลุลลอฮ์ ศ็อลลัลลอฮุ อะลัยฮิวะซัลลัม, ... แต่การยกมือในดุอากุนูตวิตรฺ ไม่มีหลักฐานรายงานมาจากรอซู้ลฯ ศ็อลลัลลอฮุ อะลัยฮิวะซัลลัม ว่า ท่านจะเคยยกมือหรือไม่ ....
(2). บรรดานักวิชาการในยุคเศาะหาบะฮ์ และโดยเฉพาะ, ในยุคตาบิอีน มีความขัดแย้งกันในการปฏิบัติเรื่องนี้ ... คือบางท่านเห็นชอบให้มีการยกมือในดุอากุนูตนมาซวิตรฺ ขณะที่บางท่านไม่สนับสนุนให้มีการยกมือ .. ดังการบันทึกของท่าน อิบนุ นัศรฺ ในหนังสือ “เศาะลาตุ้ล วิตรฺ” หน้า 153-154 ....
(3). อันเนื่องมาจากเรื่องนี้ มีช่องทางตามหลักวิชาการให้ใช้การกิยาสได้ ดังคำพูดของท่านอิหม่ามอะห์มัด แต่ต้องเข้าใจด้วยว่า การกิยาสดังกล่าว มิใช่เป็นข้อบังคับ แต่อย่างใด, ดังนั้น จึงเป็นสิทธิและความดำริชอบของแต่ละคนที่จะเลือกปฏิบัติในเรื่องนี้ .. ด้วยการรับหรือปฏิเสธการกิยาสดังกล่าว, คือ จะยกมือหรือไม่ยกมือในการอ่านกุนุตวิตรฺก็ได้ ....
วัลลอฮุ อะอฺลัม
อ. ปราโมทย์ ศรีอุทัย
ไม่มีความคิดเห็น:
แสดงความคิดเห็น