ตอบคำถามคุณ Mubarok Adam (ตอนที่ 2)
เรื่องความหมายหะดีษ .. إِجْعَلُوْا آخِرَ صَلاَتِكُمْ بِاللَّيْلِ وِتْرًا
โดย อ. ปราโมทย์ ศรีอุทัย
(2). ถาม .. หะดีษที่ว่า .. إِجْعَلُوْا آخِرَ صَلاَتِكُمْ بِاللَّيْلِ وِتْرًا มีความหมายอย่างไร ? ...
ตอบ
หะดีษบทนี้แปลว่า .. "จงให้ละหมาดสุดท้ายยามค่ำคืนของพวกท่านเป็นละหมาดวิเตรฺ"
หะดีษบทนี้จึงเป็น "คำสั่ง" ของท่านรอซู้ลุลลอฮ์ ศ็อลลัลลอฮุอะลัยฮิวะซัลลัม ให้ละหมาด "สุดท้าย" ของพวกเราตอนกลางคืนเป็นละหมาดวิเตรฺ (ละหมาดที่มีร็อกอะฮ์เป็นจำนวนคี่) ...
พื้นฐาน "คำสั่ง" ตามกฎวิชาอุศู้ลุลฟิกฮ์ถือว่า เป็น "วาญิบ" .. คือ "จำเป็นจะต้องปฏิบัติตาม" .. ยกเว้นจะมีหลักฐานอื่นมาแปรเปลี่ยนคำสั่งนั้นจากวาญิบให้เป็นสุนัต ..
กรณีคำสั่งในหะดีษข้างต้นนี้ก็จัดเข้าอยู่ตามหลักเกณฑ์ยกเว้นดังกล่าว คือการละหมาดวิเตรฺเป็นละหมาดสุดท้ายยามค่ำคืนนั้นเป็นเพียงสุนัต มิใช่เป็นวาญิบ !.. ดังหลักฐานที่จะกล่าวถึงในตอนหลัง ...
ด้วยเหตุนี้ จึงมีรายงานว่า ทั้งเศาะหาบะฮ์และตาบิอีนจำนวนหนึ่งในอดีตที่หลังจากละหมาดวิเตรฺแล้วในช่วงต้นของกลางคืน จะตื่นขึ้นมาทำละหมาดตะฮัจญุดอีกในตอนดึก ...
มีรายงานมาว่า วิธีทำละหมาดตะฮัจญุดของเศาะหาบะฮ์และตาบิอีนเหล่านั้น แม้จะมี 2 ลักษณะที่แตกต่างกัน แต่มีเป้าหมายเดียวกันคือ เพื่อหลีกเลี่ยงจากการขัดแย้งกับคำสั่งให้ละหมาดวิเตรฺเป็นละหมาดสุดท้ายของหะดีษบทนี้ และหลีกเลี่ยงจากการขัดแย้งกับหะดีษอีกบทหนึ่งที่ท่านฏ็อลก์ บินอลีย์ ร.ฎ. ได้รายงานมาจากท่านรอซู้ลุลลอฮ์ ศ็อลลัลลอฮุอะลัยฮิวะซัลลัมว่า ..
لاَ وِتْرَانِ فِىْ لَيْلَةٍ
"ไม่มีละหมาดวิเตรฺ 2 ครั้งในคืนเดียวกัน"
(บันทึกโดย ท่านอัน-นซาอีย์, ท่านอิบนุอบีชัยบะฮ์, ท่านอิบนุคุซัยมะฮ์, และท่านอื่นๆ)
ซึ่ง 2 ลักษณะการละหมาดตะฮัจญุดของเศาะหาบะฮ์และตาบิอีนหลังจากละหมาดวิเตรฺแล้ว มีดังนี้ ...
ลักษณะที่ 1. .. หลังจากละหมาดวิเตรฺแล้วในช่วงต้นของกลางคืน ก็จะลุกขึ้นมาทำละหมาดตะฮัจญุดในตอนดึกเป็น "ร็อกอะฮ์จำนวนคู่" เลย .. โดยไม่ต้อง "ยกเลิก" ละหมาดวิเตรฺที่ทำไปแล้ว และไม่ต้องทำละหมาดวิเตรฺใหม่อีกให้กลายเป็น 2 วิเตรฺที่ต้องห้ามในคืนเดียว
นี่คือสิ่งที่รับรู้และปฏิบัติกันแพร่หลายในมัษฮับชาฟิอีย์ .. ดังคำกล่าวของท่านอิหม่ามนะวะวีย์ในหนังสือ "อัล-มัจญมุอฺ" เล่มที่ 3 หน้า 480 ..
ท่านอิบนุ้ลมุนซิรฺได้อ้างรายงาน (ทั้งรายงานถูกต้องและไม่ถูกต้อง) ว่า ผู้ที่ปฏิบัติดังกล่าวนี้ได้แก่ ท่านอบูบักรฺ, ท่านอัมมารฺ บินยาซิรฺ, ท่านอิบนุอับบาส, ท่านสะอัด บินมาลิก, ท่านฏอวูส, ท่านอัลกอมะฮ์, ท่านมาลิก, ท่านอะห์มัด เป็นต้น ...
ลักษณะที่ 2 .. จะ "ยกเลิก" ละหมาดวิเตรฺ(ละหมาดจำนวนคี่) ที่ทำมาแล้วตอนต้นด้วยการทำละหมาดอีกร็อกอะฮ์หนึ่งเพื่อให้มันกลายเป็นจำนวนคู่กับวิเตรฺแรก จากนั้นก็จะทำละหมาดต่อไปเป็นคู่ๆตามต้องการ แล้วจะตบท้ายด้วยละหมาดวิเตรฺอีกครั้งหนึ่ง เพื่อให้เป็นไปตามคำสั่งท่านนบีย์ที่ให้ละหมาดสุดท้ายเป็นละหมาดวิเตรฺ ...
โดยนัยนี้ ละหมาดวิเตรฺตามทัศนะนี้ - ตามข้อเท็จจริง - จึงมีถึง 3 ครั้งในคืนเดียวกัน ..
ผู้ที่ปฏิบัติดังกล่าวนี้ - ตามรายงานของท่านอิบนุ้ลมุนซิรฺ - ได้แก่ท่านอุษมาน, ท่านอลีย์, ท่านสะอัด, ท่านอิบนุมัสอูด, ท่านอิบนุอับบาส, ท่านอิบนุซีรีน, ท่านอิบนุอุมัรฺ, ท่านอิสหาก บินอิบรอฮีม เป็นต้น ...
โดยเฉพาะอย่างยิ่ง ในรายงานจากท่านอิบนุอุมัรฺ ร.ฎ. นั้น ท่านมัซรูกซึ่งเป็นตาบิอีนท่านหนึ่ง ได้ถามท่านว่า การกระทำดังกล่าวนี้เอาหลักฐานมาจากไหน ท่านอิบนุอุมัรฺ ร.ฎ. ตอบว่า ...
إِنَّمَا هُوَ شَيْئٌ أَفْعَلُهُ بِرَأْيِىْ، لاَ رِوَايَةَ عَنْ أَحَدٍ
"มันเป็นเพียงสิ่งที่ฉันทำตามความเห็น(ส่วนตัว)ของฉันเท่านั้น ไม่ใช่เป็นรายงานจากผู้ใดหรอก" ...
(บันทึกโดย ท่านอัฏ-เฏาะหาวีย์ในหนังสือ "ชัรฺห์มะอานีย์ อัล-อาษารฺ" เล่มที่ 1 หน้า 341) ...
ที่อธิบายมานั้นคือ "รายงานลักษณะการปฏิบัติ" ละหมาดตะฮัจญุดหลังละหมาดวิเตรฺ ของเศาะหาบะฮ์และตาบิอีนในยุคแรกๆ ซึ่งผมของดเว้นจากการออกความเห็นหรือวิจารณ์ใดๆทั้งสิ้น ...
ส่วนการที่ผมได้กล่าวในตอนต้นว่า แม้ท่านศาสดาจะสั่งให้ละหมาดวิเตรฺเป็นละหมาดสุดท้ายของกลางคืน และพื้นฐานของคำสั่งถือเป็นวาญิบ แต่คำสั่งในกรณีนี้ถือเป็นคำสั่งสุนัต มิใช่คำสั่งวาญิบ เพราะมีหลักฐานอื่นมา "เปลี่ยนแปลง" หลักการพื้นฐานนั้นดังต่อไปนี้ ..
ก. จาก "การกระทำ" ของท่านรอซู้ลุลลอฮ์ ศ็อลลัลลอฮุอะลัยฮิวะซัลลัมเอง ...
ท่านหญิงอาอิชะฮ์ ร.ฎ. ได้รายงานมาตอนหนึ่งมีใจความว่า ในคืนหนึ่งท่านศาสดา ศ็อลลัลลอฮุอะลัยฮิวะซัลลัม ได้ละหมาด 8 ร็อกอะฮ์รวดแล้วนั่งอ่านตะชะฮ์ฮุดครั้งแรก จากนั้นท่านก็ลุกขึ้นทำอีกหนึ่งร็อกอะฮ์ (ละหมาดวิเตรฺ) แล้วท่านก็นั่งอ่านตะชะฮ์ฮุดครั้งสุดท้ายแล้วให้สล่าม จากนั้นท่านก็ "ละหมาดอีก 2 ร็อกอะฮ์" ขณะกำลังนั่งอยู่ ...
(บันทึกโดยท่านมุสลิม, ท่านอบูดาวูด, ท่านอัน-นซาอีย์, ท่านอบูอะวานะฮ์, ท่านอิบนุนัศร์ และท่านอื่นๆ) ...
ท่านอิบนุ้ลก็อยยิม ได้อ้างในหนังสือ "ซาดุ้ลมะอาด" เล่มที่ 1 หน้า 111 ถึงทัศนะของนักวิชาการกลุ่มหนึ่งที่กล่าวว่า หะดีษบทนี้เป็นหลักฐานว่าอนุญาตให้ละหมาดสุนัตหลังละหมาดวิเตรฺได้, และคำสั่งของท่านศาสดาเรื่องให้ละหมาดวิเตรฺเป็นละหมาดสุดท้ายของกลางคืน ถือเป็นคำสั่งสุนัต มิใช่คำสั่งวาญิบ ...
ข. จาก "คำสั่ง" ของท่านรอซู้ลุลลอฮ์ ศ็อลลัลลอฮุอะลัยฮิวะซัลลัม ...
ท่านอิบนุคุซัยมะฮ์ได้บันทึกในหนังสือ "อัศ-เศาะเหี๊ยะฮ์" ของท่าน หะดีษที่ 1106, ท่านอัด-ดารุกุฏนีย์ในหนังสือ "อัส-สุนัน" เล่มที่ 2 หน้า 36, และท่านอัด-ดาริมีย์ในหนังสือ "อัส-สุนัน" หะดีษที่ 1594 โดยรายงานจากท่านเษาบาน ร.ฎ., จากท่านรอซู้ลุลลอฮ์ ศ็อลลัลลอฮุอะลัยฮิวะซัลลัม ที่กล่าวว่า ...
فَإذَا أَوْتَرَ أَحَدُكُمْ فَلْيَرْكَعْ رَكْعَتَيْنِ، فَإِنِ اسْتَيْقَظَ وَإِلاَّ كَانَتَا لَهُ
"เมื่อพวกท่านคนใดละหมาดวิเตรฺแล้ว ก็ให้เขาทำละหมาดอีก 2 ร็อกอะฮ์, เพราะถ้าหากเขาตื่นขึ้นมาในตอนกลางคืน(โดยไม่ได้ทำมันก่อนนอน ก็จะได้ทำมัน) แต่ถ้าเขาไม่ตื่น ทั้ง 2 ร็อกอะฮ์นั้นก็เป็นของเขา (คือเขาได้ทำมันก่อนนอน) แล้ว" ...
ท่านอิบนุคุซัยมะฮ์ได้กล่าวใหนังสือ "อัศ-เศาะเหี๊ยะฮ์" ของท่าน เล่มที่ 2 หน้า 159 สรุปว่า .. คำสั่งในหะดีษบทนี้ที่ให้ละหมาดสุนัตสองร็อกอะฮ์หลังจากละหมาดวิเตรฺแล้วแสดงว่า การละหมาดสุนัตหลังละหมาดวิเตรฺเป็นที่อนุญาตแก่ทุกคนที่ประสงค์จะทำมัน มิใช่เป็นเรื่อง "เฉพาะตัว" ของท่านศาสดา ศ็อลลัลลอฮุอะลัยฮิวะซัลลัม แต่อย่างใด ...
หมายเหตุ
จากคำกล่าวของท่านศาสดา ศ็อลลัลลอฮุอะลัยฮิวะซัลลัมที่ว่า .. "ก็ให้เขาทำละหมาดอีก 2 ร็อกอะฮ์" .. แสดงว่าท่านกำหนดให้ทำละหมาดหลังจากละหมาดวิเตรฺแล้วเพียง 2 ร็อกอะฮ์ ! .. และท่านเองก็ทำเพียง 2 ร็อกอะฮ์เช่นเดียวกัน ดังหลักฐานจากหะดีษบทที่ 1 .....
คำสั่งนี้ ก็คล้ายๆกับคำสั่งของท่านต่อผู้ที่เข้าไปในมัสญิดว่า ...
إَذَا دَخَلَ أَحَدُكُمُ الْمَسْجِدَ فَلْيَرْكَعْ رَكْعَتَيْنِ قَبْلَ أَنْ يَجْلِسَ
"เมื่อพวกท่านคนใดเข้าไปในมัสญิด ก็ให้เขาละหมาด 2 ร็อกอะฮ์ก่อนจะนั่งลง"
(บันทึกโดยท่านมุสลิม หะดีษที่ 69 จากท่านอบูกอตาดะฮ์ ร.ฎ.) ...
นั่นคือ คำสั่งให้ทำละหมาดตะหี้ยะตุ้ลมัสญิดได้ 2 ร็อกอะฮ์ ไม่น้อยหรือมากไปกว่านั้น ..
ผมไม่เคยเจอนักวิชาการท่านใดกล่าวว่า อนุญาตให้ทำละหมาดตะหี้ยะตุ้ลมัสญิดเกินกว่า 2 ร็อกอะฮ์ ตามที่ท่านนบีย์กำหนดไว้ได้ ..
เหมือนกับที่ผมไม่เคยเจอหะดีษมัรฺฟูอฺ (หะดีษที่อ้างไปถึงท่านศาสดา ศ็อลลัลลอฮุอะลัยฮิวะซัลลัม) บทใดที่กล่าวว่า อนุญาตให้ทำละหมาดหลังจากวิเตรฺเกิน 2 ร็อกอะฮ์ได้ ..
และเมื่อพิจารณาจากการกระทำของเศาะหาบะฮ์หรือตาบิอีนที่ผ่านมาที่ทำละหมาดหลังวิเตรฺเกินกว่า 2 ร็อกอะฮ์ ก็ไม่ปรากฏว่าพวกท่านคนใดจะอ้างหลักฐานยืนยันการกระทำของพวกท่านเลยเช่นเดียวกัน ...
สมมุติถ้าจะมีการอ้างหะดีษที่ว่า .. "การละหมาดตอนกลางคืน ให้ทำทีละคู่, ทีละคู่ ....." มาเป็นหลักฐานเรื่องอนุญาตทำละหมาดตอนกลางคืนได้มากเท่าที่ต้องการในกรณีนี้ก็คงไม่ได้
เพราะหะดีษบทนี้หมายถึง "การละหมาดกลางคืนก่อนละหมาดวิเตรฺ" .. ดังหลักฐานจากข้อความตอนท้ายของหะดีษนี้ที่ว่า .. "เมื่อพวกท่านคนใดกลัวจะถึงเวลาละหมาดซุบฮ์ ก็ให้เขาทำอีก 1 ร็อกอะฮ์ เพื่อมันจะได้เป็นวิเตรฺของสิ่งที่ทำไปแล้ว" ...
แต่ที่เรากำลังพูดถึงขณะนี้ คือ "ละหมาดสุนัตหลังจากละหมาดวิเตรฺแล้ว" .. ซึ่งเป็นคนละกรณีกับหะดีษบทนี้ แถมในการละหมาดสุนัตหลังละหมาดวิเตรฺ ยังมีคำสั่งชัดเจนจากท่านนบีย์ให้ทำเพียง 2 ร็อกอะฮ์ด้วย ...
ที่อธิบายมานี้ มิใช่ผมจะตัดสินว่า การละหมาดสุนัตหลังวิเตรฺเกินกว่า 2 ร็อกอะฮ์ ทำได้หรือทำไม่ได้ ...
ผมเพียงแต่ตั้งข้อสังเกตและสงสัยว่า ...
1. การละหมาดสุนัตหลังจากละหมาดวิเตรฺเกินกว่า 2 ร็อกอะฮ์ จะเป็นการฝ่าฝืนหรือทำ "เกินเลย" จากคำสั่งของท่านศ็อลลัลลอฮุอะลัยฮิวะซัลลัมหรือไม่ ? ..
2. มีหลักฐานบทใดที่อนุญาตให้กระทำอย่างนี้ได้ ? ...
อ. ปราโมทย์ ศรีอุทัย
15/6/60
ไม่มีความคิดเห็น:
แสดงความคิดเห็น