วิเคราะห์หะดีษการ مُذَاكَرَةٌ (ทบทวน) เวลาละหมาดวิเตรฺระหว่างท่านอบูบักรฺและท่านอุมัรฺ อิบนุ้ลค็อฏฏอบ ร.ฎ. ...
โดย อ. ปราโมทย์ ศรีอุทัย
มีรายงานมาว่า ท่านรอซู้ลุลลอฮ์ ศ็อลลัลลอฮุอะลัยฮิวะซัลลัม ได้สอบถามเรื่อง "เวลา" ละหมาดวิเตรฺของคอลีฟะฮ์ผู้ทรงคุณธรรมสองท่าน คือท่านอบูบักรฺ ร.ฎ. และท่านอุมัรฺ อิบนุ้ลค็อฏฏอบ ร.ฎ.
หะดีษบทดังกล่าวนี้ - เท่าที่ผมตรวจสอบดูแล้ว - มีรายงานมาทั้งหมดรวม 4 กระแส .. เป็นรายงานที่ "มุสนัด" 3 กระแส, และเป็นรายงานที่ "มุรฺซัล" 1 กระแส ...
ผมขออธิบายให้ท่านผู้อ่านฟังและเข้าใจง่ายๆว่า สายรายงานที่มุสนัด คือสายรายงานที่ต่อเนื่องไม่ขาดตอน ...
ส่วนสายรายงานที่มุรฺซัล คือสายรายงานที่ขาดตอน ...
บอกเพียงแค่นี้ ท่านผู้อ่านก็พอจะตัดสินได้เองว่า ถ้าหะดีษใดที่รายงานมาทั้ง 2 ลักษณะ คือ ทั้งมุสนัดและมุรฺซัล แล้วมีข้อความขัดแย้งกัน ...
รายงานไหนที่เชื่อถือได้ และรายงานไหนที่เชื่อถือไม่ได้ ? ...
สายรายงานทั้ง 4 กระแสของหะดีษบทนี้ เป็นดังนี้ ...
กระแสที่ 1 .. เป็นการรายงานมาจากท่านอิบนุอุมัรฺ ร.ฎ.
ท่านอิบนุคุซัยมะฮ์ได้บันทึกกระแสนี้ในหนังสือ " الصحييح " ของท่าน หะดีษที่ 1085, ท่านอิบนุนัศรฺ ได้บันทึกในหนังสือ "صلاة الوتر" หน้า 63, ท่านอัล-บัยฮะกีย์ ได้บันทึกในหนังสือ "السنن الكبرى" เล่มที่ 3 หน้า 36. และท่านอิบนุหิบบาน ได้บันทึกในหนังสือ "موارد الظمآن" หะดีษที่ 673 .. โดยสืบสายรายงานไปถึงท่านอิบนุอุมัรฺ ร.ฎ. ที่กล่าวว่า ..
إنَّ النَّبِىَّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ لِأَبِىْ بَكْرٍ رَضِىَ اللهُ عَنْهُ : مَتَى تُوْتِرُ ؟ قَالَ : اُوْتِرُ ثُمَّ أَنَامُ
قَالَ : بِالْحَزْمِ أَخَذْتَ، فَسَأَلَ عُمَرَ رَضِىَ اللهُ عَنْهُ : مَتَى تُوْتِرُ ؟ قَالَ : أَنَامُ ثُمَّ أَقُوْمُ مِنَ اللَّيْلِ
فَأُوْتِرُ، فَقَالَ : فِعْلَ الْقَوِىِّ أَخَذْتَ ..
قَالَ : بِالْحَزْمِ أَخَذْتَ، فَسَأَلَ عُمَرَ رَضِىَ اللهُ عَنْهُ : مَتَى تُوْتِرُ ؟ قَالَ : أَنَامُ ثُمَّ أَقُوْمُ مِنَ اللَّيْلِ
فَأُوْتِرُ، فَقَالَ : فِعْلَ الْقَوِىِّ أَخَذْتَ ..
"แท้จริง ท่านนบีย์ ศ็อลลัลลอฮุอะลัยฮิวะซัลลัม ได้กล่าวแก่ท่านอบูบักรฺ ร.ฎ. ว่า .. ท่านละหมาดวิเตรฺเมื่อไร ? .. ท่านอบูบักรฺตอบว่า .. ฉันละหมาดวิเตรฺก่อน แล้วฉันก็จะนอน, ท่านนบีย์จึงกล่าวว่า (แสดงว่า) ท่านเอาที่ชัวร์ๆไว้ก่อน, แล้วท่านก็ถามท่านอุมัรฺ ร.ฎ. ว่า ท่านล่ะ ละหมาดวิเตรฺเมื่อไร ? ท่านอุมัรฺตอบว่า .. ฉันนอนก่อน แล้วฉันจะลุกขึ้นในตอนกลางคืนแล้วทำละหมาดวิเตรฺ ท่านนบีย์จึงกล่าวว่า การกระทำเยี่ยงคนแข็งแรงเท่านั้นที่ท่านยึดถือ" ...
สายรายงานกระแสนี้เป็นสายรายงานที่มุสนัด แต่มีข้อบกพร่องเล็กน้อย เพราะมีชื่อของ "มุหัมมัด บินอับบาด อัล-มักกีย์ และยะห์ยา บินสุลัยม์ อัฏ-ฏออิฟีย์" .. อยู่ในสายรายงานด้วย ...
รายแรกมีความพลั้งเผลอเล็กน้อย และรายหลังความจำไม่ดี ...
แต่ข้อความของหะดีษนี้ถูกต้อง เพราะมี "ชาฮิด" ยืนยันจากอีก 2 กระแสต่อไปนี้คือ ...
กระแสที่ 2 .. เป็นการรายงานมาจากท่านญาบิรฺ บินอับดุลลอฮ์ ร.ฎ. ...
ท่านอะห์มัด ได้บันทึกหะดีษกระแสนี้ในหนังสือ "المسند" เล่มที่ 3 หน้า 309 และ 330, ท่านอิบนุมาญะฮ์ ได้บันทึกในหะดีษที่ 1202, ท่านอิบนุอบีย์ชัยบะฮ์ได้บันทึกในหนังสือ "المصنف" เล่มที่ 2 หน้า 183, ท่านอบูดาวูด อัฏ-เฏาะยาลิซีย์ ได้บันทึกในหนังสือ " المسند " หะดีษที่ 551, และท่านอัฏ-เฏาะวีย์ ได้บันทึกในหนังสือ "شرح معانى الآثار" เล่มที่ 1 หน้า 342 ด้วยสำนวนคำถามจากท่านบีย์ และคำตอบจากท่านอบูบักรฺ ว่า ..
أَىَّ حِيْنٍ تُوْتِرُ ؟ قَالَ : أَوَّلَ اللَّيْلِ بَعْدَ الْعَتَمَةِ
"ตอนไหนที่ท่านละหมาดวิเตรฺ ? .. ท่านอบูบักรฺตอบว่า .. ตอนต้นของกลางคืนหลังจากยามแรก (ระหว่างหัวค่ำกับ 4 ทุ่ม) " ...
และมีเพิ่มเติมในบันทึกของท่านอิบนุอบีย์ชัยบะฮ์ว่า ...
قَبْلَ أَنْ أَنَامَ : (ก่อนฉันจะนอน) ...
สายรายงานนี้ เป็นสายรายงานที่มุสนัด และหะดีษนี้ก็เป็นหะดีษที่ถูกต้อง .. ดังการรับรองของท่านอัล-อัลบานีย์ในหนังสือ "เศาะเหี๊ยะฮ์อิบนุมาญะฮ์" เล่มที่ 1 หน้า 198 ..
กระแสที่ 3 .. เป็นการรายงานมาจากท่านอบูเกาะตาดะฮ์ ร.ฎ. ...
ท่านอบูดาวูดได้บันทึกหะดีษกระแสนี้ในหะดีษที่ 1434, ท่านอิบนุคุซัยมะฮ์ ในหนังสือ " الصحييح " หะดีษที่ 1084, ท่านอัล-หากิม ในหนังสือ "المستدرك" หะดีษที่ 1120, และท่านอัล-บัยฮะกีย์ ในหนังสือ " السنن الكبرى " เล่มที่ 3 หน้า 35 .. ด้วยสำนวนคล้ายคลึงกับการรายงานของท่านอิบนุอุมัรฺ ร.ฎ. จากกระแสที่ 1 ...
สายรายงานนี้ก็เป็นสายรายงานที่มุสนัดเช่นเดียวกัน และท่านอัษ-ษะฮะบีย์ ได้กล่าวรับรองในหนัง "تلخيص المستدرك" ว่า สายรายงานนี้ถูกต้อง, ตรงตามเงื่อนไขของท่านมุสลิม
หะดีษทั้ง 3 กระแสข้างต้นนี้จึงเป็นหะดีษมุสนัด .. คือ "สายรายงานต่อเนื่อง" ที่มีข้อความ "ถูกต้อง" โดยปราศจากข้อสงสัย ...
สรุปเนื้อหาของหะดีษมุสนัดที่ถูกต้องทั้ง 3 กระแสนี้ก็คือ ท่านอบูบักรฺตอบท่านนบีย์เพียงว่า "ฉันละหมาดวิเตรฺก่อนนอน" .. แล้วไม่ได้พูดข้อความใดเพิ่มเติมอีก ...,
ไม่มีการกล่าวว่า ฉันจะ "ลุกขึ้นมา" ทำละหมาดทีละคู่, ทีละคู่อีก จนถึงรุ่งเช้า ...
ส่วนท่านอุมัรฺตอบว่า ท่านจะนอนก่อนแล้วลุกขึ้นมาละหมาดวิเตรฺ ...
หะดีษบทนี้จึงเป็นหลักฐานเพียงว่า การละหมาดวิเตรฺนั้น ใครจะทำก่อนนอนก็ได้ จะทำหลังจากนอนแล้วก็ได้ ...
กระแสที่ 4 .. จากท่านสะอีด บินอัล-มุซัยยับ (เป็นตาบิอีน สิ้นชีวิตปี ฮ.ศ. 94)
ท่านอัล-ค็อฏฏอบีย์ (สิ้นชีวิตปี ฮ.ศ. 388) ได้อ้างรายงานจากท่านสะอีด บินอัล-มุซัยยับว่า ...
أَنَّ أَبَابَكْرٍ وَعُمَرَ تَذَاكَرَا الْوِتْرَ عِنْدَ رَسُوْلِ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ، فَقَالَ أَبُوْبَكْرٍ : أَمَّا أَنَا فَأُصَلِّىْ، ثُمَّ أَنَامُ عَلَى وِتْرٍ، فَإِذَا اسْتَيْقَظْتُ صَلَّيْتُ شَفْعًا شَفْعًا حَتَّى الصَّبَاحِ .......
"ท่านอบูบักรฺและท่านอุมัรฺ ได้ทบทวนเรื่องละหมาดวิเตรฺกันต่อหน้าท่านรอซู้ลุลลอฮ์ ศ็อลลัลลอฮุอะลัยฮิวะซัลลัม, ท่านอบูบักรฺกล่าวว่า สำหรับฉัน จะละหมาด(กิยามุลลัยล์)แล้วก็จะนอนโดยละหมาดวิเตรฺเรียบร้อยแล้ว ..
"ครั้นเมื่อฉันตื่นขึ้นมา ฉันก็จะทำละหมาดทีละคู่ ทีละคู่ จนถึงรุ่งเช้า" ...
วิเคราะห์
ในสายรายงานของกระแสนี้ มีสิ่งที่ต้องพิจารณาอยู่ 3 ประเด็นด้วยกันคือ ...
1. ผู้รายงานระหว่างท่านอัล-ค็อฏฏอบีย์กับท่านสะอีด บินอัล-มุซัยยับ (ระยะเวลาของทั้งคู่ห่างกัน 294 ปี) มีกี่คน, เป็นใครบ้าง, ทุกคนเชื่อถือได้หรือไม่ ? .. ประเด็นนี้ผมไม่มีข้อมูล ..เพราะศิษย์ที่ส่งหะดีษกระแสนี้มาให้ผม ไม่ได้ส่งสายรายงานมาด้วย ผมจึงไม่สามารถตัดสินได้ว่า หะดีษกระแสนี้ สายรายงานเศาะเหี๊ยะห์หรือเฎาะอีฟ ...
2. หะดีษกระแสนี้ การรายงานมีลักษณะ "มุรฺซัล" หรือขาดตอน เพราะท่านสะอีด บินอัล-มุซัยยับที่อ้างรายงานนี้มาจากท่านนบีย์และท่านอบูบักรฺ ไม่ทันได้เจอทั้งท่านนบีย์ ศ็อลลัลลอฮุอะลัยฮิวะซัลลัม และท่านอบูบักรฺ ร.ฏ. ...
ทั้งนี้ เพราะท่านสะอีด บินอัล-มุซัยยับ เกิดหลังจากท่านนบีย์สิ้นชีวิตแล้วประมาณ 5 ปีกว่าๆ และหลังจากท่านอบูบักรฺ ร.ฎ. สิ้นชีวิตไปแล้วประมาณ 2 ปีกว่าๆ ...
3. ข้อความจากคำพูดของท่านอบูบักรฺ ร.ฎ. ในหะดีษมุรฺซัลบทนี้ที่ว่า .. "ครั้นเมื่อฉันตื่นขึ้นมา ฉันก็จะทำละหมาดทีละคู่ ทีละคู่ จนถึงรุ่งเช้า" .. เป็นข้อความ "เพิ่มเติม" ที่ขัดแย้งกับหะดีษมุสนัดทั้ง 3 บทข้างต้น เพราะข้อความนี้ไม่มีกล่าวไว้ในหะดีษมุสนัดทั้ง 3 กระแสข้างต้นเลย .. ดังได้อธิบายมาแล้ว ...
ดังได้กล่าวมาแล้วว่า หะดีษใดที่มีรายงานมาทั้งลักษณะมุสนัดและมุรฺซัล แล้วมีข้อความขัดแย้งกัน สิ่งที่ต้องยึดถือก็คือ ข้อความของหะดีษมุสนัด ...
โดยนัยนี้ คำกล่าวของท่านอบูบักรฺที่ว่า .. "ครั้นเมื่อฉันตื่นขึ้นมา ฉันก็จะทำละหมาดทีละคู่ ทีละคู่ จนถึงรุ่งเช้า" ... ดังมีระบุอยู่กระแสที่ 4 จึงถือว่า เป็น زِيَادَةٌ شَاذَّةٌ (ข้อความเพิ่มเติมที่ผิดเพี้ยน หากสายรายงานระหว่างท่านอัล-ค็อฏฏอบีย์กับท่านสะอีด บินอัล-มุซัยยับ เชื่อถือได้), หรือมิฉะนั้นก็เป็น زِيَادَةٌ مُنْكَرَةٌ (ข้อความเพิ่มเติมที่ถูกปฏิเสธเพราะเฎาะอีฟมาก หากสายรายงานระหว่างท่านอัล-ค็อฏฏอบีย์กับท่านสะอีด บินอัล-มุซัยยับ เชื่อถือไม่ได้) ...
แต่ไม่ว่าจะเป็น زِيَادَةٌ شَاذَّةٌ หรือเป็น زِيَادَةٌ مُنْكَرَةٌ ข้อความนี้ก็ถือว่าเป็นข้อความที่เฎาะอีฟตามหลักวิชาการหะดีษ และจะนำมาอ้างเป็นหลักฐานไม่ได้ ..
สรุปแล้ว การอ้างคำพูดของท่านอบูบักรฺในกระแสที่ 4 ของหะดีษบทนี้เป็นหลักฐานเพื่อทำละหมาดสุนัตเกินกว่า 2 ร็อกอะฮ์หลังละหมาดวิเตรฺ จึงไม่ถูกต้องตามหลักวิชาการ ...
หมายเหตุ
ขอย้ำอีกครั้งว่า ผมไม่ได้พูดว่า การทำละหมาดสุนัต "เกินกว่า 2 ร็อกอะฮ์" หลังละหมาดวิเตรฺ ทำได้หรือทำไม่ได้ ..
แต่ผมพูดว่า ผมยังไม่เคยเจอหลักฐานที่ถูกต้อง ที่อนุญาตให้ทำละหมาดสุนัตเกินกว่า 2 ร็อกอะฮ์หลังละหมาดวิเตรฺแล้ว ....
เพราะฉะนั้น ถ้าท่านผู้ใดเจอหลักฐานบทอื่นใดที่ถูกต้องเกี่ยวกับเรื่องนี้ กรุณาส่งหรือแจ้งมาให้ผมทราบด้วย จะขอบพระคุณมาก เพราะผมจะได้เก็บไว้เป็นหลักฐานต่อไป ...
อ. ปราโมทย์ ศรีอุทัย
19/6/60
ไม่มีความคิดเห็น:
แสดงความคิดเห็น